μαθήματα για αρχάριους

Αυτό το αρθράκι δεν έχει καθόλου διάθεση να βοηθήσει ή να διαφωτίσει κανένα. Σκοπεύει απλώς στο να καταγράψει τη συσωρρευμένη γνώση πάνω σ' ένα τόσο σημαντικό τομέα όπως το γράψιμο (με την καλή έννοια). Επειδή ακριβώς (και ευτυχώς) δεν είμαι συγγραφέας, θα περιοριστώ στις τεχνικές γραψίματος κειμένων μικρής έκτασης όπως αρθράκια, δοκιμιάκια, εκθεσούλες κ.λ.π.

Καταρχήν, ποτέ μην αρχίζετε το κείμενό σας με ηλίθιους προλόγους όπως ο παραπάνω. Δεν υπάρχει λόγος. Ούτως ή άλλως, κανείς δεν πρόκειται να δώσει και μεγάλη σημασία στο κειμενάκι σας. Ζούμε, όπως μας έχουνε πει, στην εποχή της πληροφορίας κι έτσι είναι αντιδεοντολογικό να χάνουμε πολύ από τον πολύτιμο χρόνο μας πάνω σ' ένα γραπτό 2-3 σελίδων (μας περιμένουν ολόκληρες βιβλιοθήκες και τράπεζες πληροφοριών). Είμαι σίγουρος ότι αμέσως-αμέσως παρατηρήσατε το λάθος μου. Ποτέ δεν απογοητεύουμε τον αναγνώστη. Αν δεν τον χαϊδέψουμε, δεν τον ευχαριστήσουμε, προφανώς το άρθρο μας δεν θα είναι καλό κατά τη γνώμη του. Ο σημερινός αναγνώστης είναι σαν το φίλαθλο (ποτέ δεν κάνει λάθος, αλλά ποτέ δεν θα γίνει προπονητής).

Δεύτερο λάθος. Ποτέ δεν κάνουμε χρήση εξεζητημένων λέξεων όπως 'αντιδεοντο-τρέχα-γύρευε'. Μιλάμε πάντα με απλές όμορφες καθημερινές εκφράσεις. Είναι πιο χαλαρό και άνετο να χρησιμοποιούμε λέξεις με ξεκάθαρη σημασία και νόημα και να μην την ψάχνουμε και πολύ. Πρέπει δε να έχουμε υπόψη μας ότι η γλώσσα που θα χρησιμοποιήσουμε καθορίζει με σαφή τρόπο το κοινό στο οποίο απευθυνόμαστε.

Το εν λόγω κοινό καθορίζει επίσης και το θέμα με το οποίο ασχολούμαστε. Δεν μπορούμε ας πούμε να απευθυνθούμε στο κοινό των δημοσίων υπαλλήλων υποστηρίζοντας την αξία της εργασίας. Όπως δεν μπορούμε να γράψουμε ένα άρθρο στο Κλικ εξηγώντας τους κινδύνους που εγκυμονεί ο καθημερινός πρωκτικός έρωτας γνωρίζοντας ότι μιλάμε σε ανθρώπους που αρέσκονται να ζουν επικίνδυνα.

Καλό θα ήταν βέβαια να μην βάλλουμε ανοιχτά εναντίον μίας κατεστημένης ομάδας-αρχής γιατί, εάν έστω δεν μας ενδιαφέρει η συμπάθειά τους, τουλάχιστον ξέρουμε ότι ένα ακέφαλο σώμα δεν επιζεί πάνω από μερικά δεύτερα. Στην περίπτωση όμως που το κάνουμε, δε θα ήταν άσχημο να εντάσσουμε αυτή την ομάδα σ' ένα γενικότερο πλαίσιο, το οποίο συχνά είναι ακαθόριστο. Παραδείγματος χάρη δεν είναι σωστό να πούμε ότι "η κυβέρνηση και η αντιπολίτευση τα παίρνουνε χοντρά από τους μεγαλοκαρχαρίες πλοιοκτήτες μεγαλοεκδότες". Το σωστό είναι ότι "η πολιτική πραγματικότητα δεν έχει κατορθώσει να απαγκιστρωθεί από τα τεκταινόμενα στον οικονομικό χώρο". Βλέπουμε λοιπόν εδώ ότι κανείς δεν πρόκειται να θιχτεί ή να μας ζητήσει το λόγο, λαμβάνοντας υπόψη και τη διττή σημασία της φράσης. Επίσης θα πρέπει να σημειωθεί ότι δύσκολα μπορεί κανείς να διαφωνήσει μαζί μας όταν γνωρίζουμε τη χρήση της ξύλινης γλώσσας, οπότε καλό θα ήταν να τη γνωρίζουμε. Αυτό μπορούμε να το καταφέρουμε εύκολα παρακολουθώντας τις δηλώσεις της εκάστοτε κυβέρνησης για την πορεία της χώρας.

Πάντοτε θα πρέπει να γράφουμε με προσοχή και τακτ. Είναι λάθος να πούμε π.χ. ότι "κάφροι, σηκώστε τα κεφάλια σας από τα βιβλία, βγάλτε τους μπουκαλόπατους και ανοίξτε τα μάτια σ' αυτά που συμβαίνουν γύρω σας" ή "χαραμοφάηδες, κωλόπαιδα του κωλοβαρέματος και του ωχαδερφισμού αφήστε τα τάβλια και τους φραπέδες και ξυπνήστε". Θα θίξουμε τους ελεύθερους πολίτες. Καλύτερα να πούμε γενικά ότι "ένα μεγάλο μέρος της νεολαίας σήμερα όχι μόνο δεν ασχολείται με τα κοινά, αλλά αποπροσανατολίζεται και αναλώνεται στην ανούσια καθημερινότητα". Θα πρέπει πάντως να έχουμε υπόψη μας ότι για να είμαστε πειστικοί, καλύτερα να συμπεριλαμβάνουμε τον εαυτό μας στους κατηγορούμενους. Είμαστε πιο εντάξει άμα πούμε ότι "όλοι φέρουμε μερίδιο ευθύνης που δεν υπάρχει σεβασμός και επικοινωνία μέσα στους πανεπιστημιακούς χώρους". Το σημείο είναι βέβαια λεπτό και χρειάζεται προσοχή για να μην γίνει καμία παρανόηση του στυλ "φταίμε όμως και οι ομοφυλόφιλοι που έχουμε προκλητική συμπεριφορά" (καλύτερα εδώ να μην συμπεριλάβουμε τον εαυτό μας).

Και καλά, θα πείτε (όσοι δεν βαρεθήκατε ήδη και δεν ανοίξατε την τηλεόραση), πρέπει οπωσδήποτε να την πούμε σε κάποιον; Πρέπει. Γιατί έτσι χάλια που είμαστε σήμερα κάποιος πρέπει να φταίει, κάποιος πρέπει να είναι ο καλός και ο κακός, δεν μπορεί τα πράγματα να είναι καλά και όμορφα. Γιατί εγώ, ο αναγνώστης, πώς θα αγανακτήσω μ' αυτά που θα διαβάσω, ώστε να αποκτήσω μαχητική στάση στην κοινωνία, δηλαδή να πω "τους μαλάκες..." και να ανάψω τσιγάρο;

Είναι σίγουρα οι τεχνικές λεπτομέρειες που δίνουν το κάτι παραπάνω. Συστήνονται ας πούμε ανεπιφύλακτα οι παραπομπές. Και όχι παραπομπές του στυλ "εν οίδα ότι ουδέν οίδα" όπου όχι μόνο μπορεί να κάνουμε ορθογραφικό λάθος, αλλά και στο κάτω-κάτω ο άνθρωπος πέθανε και δεν είναι και καθόλου επίκαιρος πια. Καλύτερα να πούμε ότι "τα κάνουμε όλα στον ατμό" που όχι μόνο είναι ρήση πολιτικού πλέον προσώπου (και το κουνάω-ρυθμικά-στην-τηλεόραση-ό,τι-έχω-πρόχειρο πολιτική είναι), αλλά και επίκαρο και γνωστό και ενδιαφέρον είναι. Όπως είπε και ο Einstein, imagination is more important than knowledge1. Καλό θα ήταν το κειμενάκι μας να ακολουθείται και από σημειώσεις στο στυλ υστερόγραφου το οποίο δεν υπόκειται σε δεσμεύσεις, οπότε μπορούμε να πούμε καθαρά και ξάστερα αυτά που ξεχάσαμε και τώρα που το βλέπουμε στο τέλος δεν κολλάνε πουθενά. Οι ρητορικές ερωτήσεις δεν είναι άσχημο τέχνασμα, αλλά μας πρόλαβε στην πρώτη Λυκείου ο Λυσίας στους Αττικούς.

Το υστερόγραφο που λέγαμε θα μπορούσε π.χ. να λέει "γράψε και συ ένα άρθρο, μπορείς" (κάντο και συ). Ή ακόμα και ένα βιβλίο, μία συλλογή ποιημάτων. Εδώ όλοι έχουμε γίνει συγγραφείς. Η Κουλιανού (ή μήπως κάνω λάθος τη γλάστρα;) εξέδωσε πριν καιρό ποιητική συλλογή. Νεαροί δημοσιογράφοι συνθέτουν κάθε μέρα στις εφημερίδες ιστορίες τρόμου, μυστηρίου, αγάπης και πόνου κατά τους μαιτρ Φώσκολο, Χαρδαβέλα κ.α. Νεαροί κειμενογράφοι ως νέοι Κωστόπουλοι μας δίνουν οδηγίες για το πόσο πρέπει να την έχουμε, πού να τη βάζουμε και πώς να τη χρησιμοποιούμε (αυτοί βέβαια πρέπει να την κουράζουν πολύ για να τους έρθει η έμπνευση).

Δεν υπάρχει ελευθερία στη γραφή. Είμαστε δέσμιοι και ανελεύθεροι. Δέσμιοι της εξυπνάδας και της κουτοπονηριάς μας, δέσμιοι των προσωπικών μας απόψεων και στάσης ζωής, δέσμιοι της βλακείας και της ανευθυνότητας αυτών που λογιούνται χειριστές του λόγου, δημοσιογράφοι, άνθρωποι των γραμμάτων, πνευματικοί άνθρωποι. Δεν έχει σημασία πόσο ωραία ή έξυπνα γράφουμε, πόσο χαριτωμένα και έξυπνα δίνουμε αυτό που θέλουμε να πούμε. Σημασία έχει αυτό που λέμε, τα μηνύματα που περνάμε, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο έμπρακτα τα υποστηρίζουμε. Δε μιλάει ωραία ένας πολιτικός όταν θεωρητικολογεί δίνοντας υποσχέσεις, δεν τα λέει καλά ένας καθηγητής όταν μιλάει για τη μόρφωση και την παιδεία και είναι φανερό ότι η μόνη του έγνοια είναι οι γεμάτες τσέπες του, δεν έχουν κανένα ενδιαφέρον οι φοιτητικές απόψεις που παροτρύνουν στην αποχή και την αδιαφορία "γιατί οι άλλοι (πάντα οι άλλοι) είναι ανεύθυνοι και άχρηστοι και δεν αξίζει να ασχολείσαι με τίποτα" πέρα από τον εαυτό σου. Πολύ περισσότερο, δεν ενδιαφέρει η ενημέρωση που μας αποπροσανατολίζει από τα προβλήματά μας, που αποκρύπτει ένα μεγάλο μέρος της σύγχρονης πραγματικότητας.

Λαμβάνοντας υπόψη το παραπάνω άσχετο (;) υστερόγραφο, η καλύτερη συμβουλή προς αρχάριους είναι: γράψτε (και μιλήστε) έχοντας επίγνωση της ευθύνης. Κάθε σχόλιο είναι μία πολιτική στάση, μία άποψη και μην τη χαραμίσετε για να πείτε κάτι ηλίθιο. Κατ' επέκταση, με τα ίδια μέτρα και σταθμά θα πρέπει να κρίνουμε και αυτά που διαβάζουμε και ακούμε. Φοβάμαι, όμως ότι κάτι τέτοιο μπορεί να μας οδηγήσει μόνο στο να κλείσουμε τους δέκτες...2

1. Ψαρώσατε;

2. Παρατήρηση: λανθασμένη χρήση του ρήματος "φοβάμαι". Θα πρέπει να αντικατασταθεί από ρήμα που να φανερώνει ευχή.

Γιάννης Ξηρουχάκης ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ (διδάκτωρ τρομάρα μου...) Άλλα άρθρα του