Η ιστορία έχει αποδείξει ότι για κάποια μυστηριώδη αιτία οι μεγάλες αποφάσεις, οι τομές που αλλάζουν τον ρου της, λαμβάνονται μόνο όταν κάτι τέτοιο απαιτείται. Μόνον όταν αποτελούν την μοναδική διέξοδο από μια τρομερή κρίση. Μόνο όταν φθάνει ο «κόμπος στο χτένι», όταν πραγματικά δεν πάει άλλο, γίνεται αντιληπτό από το πλατύ κοινό ότι κάτι πρέπει να γίνει, ακόμη κι αν αυτό εμπεριέχει τη θυσία κάποιων κεκτημένων.

Ακόμη και εάν κάτι αποτελεί προφανή ανάγκη μιας κοινωνίας, η οποία είναι από καιρό αντιληπτή από τους ηγέτες της, η λύση δεν δίνεται παρά μόνον όταν γίνει απολύτως επιτακτική. Με αυτό τον τρόπο έχουν λειτουργήσει οι κοινωνίες σε όλες τις εποχές και σε όλα τα επίπεδα. Από την εποχή όπου η μεγάλη ανάγκη ήταν ο αναδασμός, μέχρι και στην εποχή της πτώσης του υπαρκτού σοσιαλισμού, η πρόοδος γεννιέται μέσα από την κρίση και μόνο. Όσο φωτισμένους ηγέτες και αν διαθέτει ένας λαός, το μόνο που μπορεί να τον πείσει για να παραιτηθεί από κάποιες συνήθειές του είναι μια φοβερή κρίση.

Την κρίση ακολουθεί πάντα η περίοδος ηρεμίας, στην οποία τα πράγματα βρίσκουν ένα νέο σημείο ισορροπίας. Το νέο σημείο ισορροπίας αντιμετωπίζει τα έντονα αδιέξοδα του παρελθόντος και ως εκ τούτου γίνεται ευρέως αποδεκτό. Μάλιστα με τον καιρό αρχίζει να συνιστά ένα βίωμα των ανθρώπων, το οποίο αντιπροσωπεύει μέσα τους την ασφάλεια και την ευημερία. Γίνεται σχεδόν ιερό και αδιαμφισβήτητο. Το τελευταίο σύνδρομο, είναι αυτό που κάνει την επόμενη κρίση αναγκαία, ώστε να καταρριφθεί αυτό που θεωρείτο έως πριν αδιαμφισβήτητο, και να ικανοποιηθούν οι ανάγκες του παρόντος.

Η ίδια διεργασία (κρίση -> πρόοδος -> νηνεμία -> κρίση -> πρόοδος …) επαναλαμβάνεται επί χρόνια σε πολλά επίπεδα. Στην παγκόσμια οικονομία, στις διεθνείς σχέσεις, στην εσωτερική πολιτική, έως και στις προσωπικές σχέσεις, απαιτείται αυτή η αλληλουχία για να επιτευχθεί η πρόοδος. Η παλιά παροιμία «αν δε σπάσεις αυγά, ομελέτα δε φτιάχνεις» είναι πολλά περισσότερα από ένα σόφισμα των παλιών. Είναι θεμελιώδης νόμος της φύσης.

Σε εθνικό επίπεδο όλοι θυμόμαστε την κρίση των νήσων Ίμια. Ο ίδιος πρωθυπουργός και η ίδια λίγο πολύ κυβέρνηση που λίγο καιρό πριν θεωρούσε αναγκαία την περικοπή στις αμυντικές δαπάνες της χώρας όσο και την πιο διαλογική αντιμετώπιση της Τουρκίας, λίγο μετά την κρίση μιλούσε για νέο εξοπλιστικό πρόγραμμα, νέα κονδύλια, και αλλαγή στάσης απέναντι στη γείτονα, με σύνθημα δε συζητούμε καν εάν δεν …

Χρειάστηκε μια κρίση για να επιτρέψει σε κάποιον να μιλήσει για εξοπλιστικό πρόγραμμα δίχως να ακουστούν έντονα συνθήματα σε σχέση με φασίστες, πράκτορες των μεγάλων δυνάμεων και μίζες για αγορά οπλικών συστημάτων. Όχι δηλαδή ότι δεν υπάρχουν προμήθειες, κάθε άλλο, αλλά η ανάγκη αγοράς αυτού του εξοπλισμού επικάλυψε τη συζήτηση περί ατασθαλιών.

Με αυτή την έννοια η κρίση των Ίμια οδήγησε τη χώρα μας στην επόμενη μέρα, στην οποία αργά ή γρήγορα θα φθάναμε, δίχως να έχουμε ιδιαίτερες απώλειες. Τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι πολύ χειρότερα εάν η κρίση είχε καθυστερήσει να έρθει. Αν η επόμενη ημέρα είχε φέξει κάποια χρόνια αργότερα, αφού είχαν υλοποιηθεί οι διάφορες περικοπές κ.λ.π. ίσως η χώρα μας να ήταν σε μειονεκτικότερη θέση, με αποτέλεσμα οι απώλειες της εξόδου από την κρίση να ήταν μεγαλύτερες.

Σε παγκόσμιο επίπεδο αναμένεται μια πολύ εντονότερη κρίση. Από τη βιομηχανική επανάσταση και έκτοτε, ο άνθρωπος διαθέτει πρωτοφανείς δυνάμεις στην αλλοίωση του περιβάλλοντος και την εκμετάλλευση των πόρων. Αυτό που από την εποχή εκείνη έδωσε τη δυνατότητα να γεννηθεί η αστική τάξη και να περιοριστεί σημαντικά η πείνα, αρχίζει να διαφαίνεται σήμερα ότι πλησιάζει στον κορεσμό. Επί χρόνια τώρα ολόκληρες γενιές καταναλώνουν ορυκτούς πόρους με σημαντικά ταχύτερους ρυθμούς από αυτούς με τους οποίους ο πλανήτης τους παράγει. Απομυζούμε τον πλούτο που η Γη χρειάστηκε χρόνια για να παράγει για να ικανοποιήσουμε πρόσκαιρες καταναλωτικές ανάγκες. Εν ολίγοις κλέβουμε τον πλούτο των επόμενων γενιών.

Οι έρευνες που παρουσιάζουν ότι σε μερικές δεκαετίες θα εξαντληθεί το πετρέλαιο και το κάρβουνο, ότι σε λίγες δεκαετίες το νερό θα αποτελεί αγαθό με εξαιρετική σπανιότητα, ή ακόμη περί του φαινομένου του θερμοκηπίου, συναντούν συχνά ανάλογη αντιμετώπιση με διάφορες κινηματογραφικές παραγωγές επιστημονικής φαντασίας. Παρά το γεγονός ότι έρευνες όπως αυτές είναι επιστημονικά τεκμηριωμένες και ευρέως γνωστές, αδιαφορούμε και συνεχίζουμε να λειτουργούμε κατά τον ίδιο τρόπο. Η αύξηση της κατανάλωσης παραμένει ο στόχος της κοινωνίας μας, ακόμη και εάν είναι γνωστό ότι αυτή ακριβώς είναι η παράμετρος που τη φέρνει κάθε μέρα όλο και πιο κοντά στην κρίση.

Οι επενδύσεις συνεχίζουν να αποσκοπούν στην περαιτέρω εκμετάλλευση ήδη υπαρχουσών τεχνολογιών με δεδομένη ημερομηνία λήξης. Παρόλο που γνωρίζουμε ότι το ηλεκτρικό αυτοκίνητο, αν και ακριβότερο σήμερα, μετά από μερικά χρόνια θα είναι η μόνη λύση, συνεχίζουμε να ερευνούμε τη σχετική βελτίωση της απόδοσης του κινητήρα εσωτερικής καύσης. Παρά το ότι γνωρίζουμε ότι η επόμενες διεθνείς κρίσεις θα σχετίζονται με την εκμετάλλευση του νερού, σε πρώτη φάση στη Μέση Ανατολή αλλά μετέπειτα και αλλού, γίνονται ελάχιστες κινήσεις προς την κατεύθυνση της επίτευξης διεθνών συμφωνιών για τη διαχείριση των υδάτων, ελάχιστες πλέον επενδύσεις στην κατασκευή φραγμάτων και στην περαιτέρω ανάπτυξη της τεχνολογίας αφαλάτωσης.

Είναι ευρέως γνωστό ότι η καταναλωτική κοινωνία, όσο και αν η επιστήμη επιστρατευθεί, δε θα επιβιώσει έως το τέλος του 21ου αιώνα, μια και οι πόροι πάνω στους οποίους στηρίζεται είναι εκ των πραγμάτων περιορισμένοι και έχουν ήδη σημαντικά εξαντληθεί. Συνεπώς η συνεχής αύξηση της κατανάλωσης είναι απολύτως ουτοπική. Παρόλα αυτά σε καμιά χώρα δεν προτείνεται η αναμόρφωση της κοινωνίας με νέο στόχο την ελαχιστοποίηση της κατανάλωσης. Κάτι τέτοιο σήμερα δείχνει ανήκουστο και φέρνει στο νου μας εικόνες πείνας και εξαθλίωσης.

Ωστόσο αυτό που σήμερα φαίνεται απίστευτο και απειλητικό για τις αξίες πάνω στις οποίες βασίζεται η τρέχουσα κοινωνία, ίσως μετά από λίγα χρόνια γίνει επιτακτικό και οδηγήσει σε μια κοινωνία αρκετά διαφορετική από τη σημερινή. Η επερχόμενη κρίση θα αλλάξει την σημερινή ιεράρχηση αξιών και θα επιβάλλει την πρόοδο. Η κοινωνία του αύριο θα λειτουργεί με κανόνες και λογικές όπως της ανακύκλωσης και θα αποσκοπεί στην αρμονικότερη συμβίωση των ανθρώπων και του πλανήτη. Η λογική της μεταβιομηχανικής εποχής, ότι δηλαδή ο πλανήτης είναι ένα άλογο το οποίο πρέπει να χαλιναγωγήσουμε και να εκμεταλλευθούμε στο έπακρο, θα καταρριφθεί αυτομάτως όταν τα σημάδια κόπωσης του αλόγου πού ήδη διαφαίνονται, μετατραπούν σε ανυπέρβλητα αδιέξοδα.

Οι κρίσεις συχνά αντιμετωπίζονται ως φόβητρα και απειλές. Ωστόσο στην πραγματικότητα αποτελούν απαραίτητο συστατικό της εξελικτικής πορείας των κοινωνιών. Για το λόγο αυτό ίσως θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε με περισσότερη σύνεση τις αναγγελίες επερχόμενων κρίσεων και όχι να τις σκεπάζουμε πάντα κάτω από τον όρο «κινδυνολογίες». Οφείλουμε να εξοικειωθούμε με την έννοια «κρίση» και να αναγνωρίσουμε την προσφορά της στην πρόοδο.

Σεραφείμ Κοτρώτσος ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ (Ηλεκτρολόγος Μηχ.& Μηχ Η/Υ) Άλλα άρθρα του