Συνέντευξη με τον Μενέλαο Παλλάντιο

Πώς μπορεί κανείς να εξηγήσει το γεγονός ότι ένας από τους σπουδαιότερους Έλληνες συνθέτες είναι άγνωστος στο ευρύ κοινό και ειδικότερα στο χώρο της νεολαίας; Μία προφανής και απλή απάντηση είναι ότι σήμερα επιζούν και προβάλλονται μόνον οι αστέρες της τηλεόρασης, αλλά προς το παρόν δεν θα μας απασχολήσει το προαναφερθέν φαινόμενο. Η μουσική μας γνωριμία με τον Μενέλαο Παλλάντιο ήταν συμπτωματική, υπό την έννοια ότι "έτυχε" να συμπεριλαμβάνεται ένα έργο του σε συναυλια κλασικής μουσικής, στην οποία λειτούργησαν ως "κράχτες", συνθέτες όπως ο Rossini και ο Paganini. Δέκα λεπτά περίπου από το έργο του "Πρελούντιο", για ορχήστρα εγχόρδων, ήταν αρκετά ώστε να μας ωθήσουν σε προσωπική γνωριμία με αφορμή την παρούσα συνέντευξη.

Τα βιογραφικά στοιχεία έχουν συνήθως μικρή σημασία και για αυτόν τον λόγο περιοριζόμαστε στο να αναφέρουμε ότι ο Μενέλαος Παλλάντιος διετέλεσε καθηγητής του Ωδείου Αθηνών από το 1936 και διευθυντής του (1962-1986), ενώ ως ακαδημαϊκός (1969) ανέπτυξε και αναπτύσσει πολύπλευρη δράση. Υπήρξε ο ιδρυτής της Χορωδίας του Πειραιά. Διετέλεσε επίσης διευθυντής της Χορωδίας Αθηνών και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Είναι ντροπή για την Ελλάδα το γεγονός ότι το πλούσιο συνθετικό του έργο παραμένει ακυκλοφόρητο. (Για όσους ενδιαφέρονται έχουμε στη διάθεσή μας μία κασέτα με ζωντανές ηχογραφήσεις έργων του.)

Δεν χρειάζονται περισσότερες συστάσεις, όπως επίσης δεν χρειαζόντουσαν και περισσότερες ερωτήσεις κατά τη διάρκεια της συζήτησής μας, καθώς διαπιστώσαμε ότι δεν υπήρχε λόγος να παρεμβαίνουμε συχνότερα και να διακόπτουμε τον ειρμό της σκέψης ενός μεγάλου ανθρώπου και συνθέτη.

- Ξεκινάμε λοιπόν παρά την αμηχανία μας. Πώς βλέπετε την κατάσταση στη σημερινή Ελλάδα;

- Πώς να τη βλέπω; θυμάμαι μία κουβέντα που είχα με τον Αλέξη Μινωτή : "Ρε Αλέξη, εκεί που έχουμε φτάσει, ένα με παρηγορεί: Ότι δεν πάει παρακάτω!" Και μου λέει: "Μην ανησυχείς, ο Έλληνας ξέρει να σκάβει".

Δεν είμαι απαισιόδοξος. Και πιο κάτω να πάμε, έρχονται κάποια στιγμή νεότερες δυνάμεις που ανασύρουν από το βυθό κάτι και το σηκώνουνε, δημιουργώντας τη συνέχεια της ζωής.

- Ποιος είναι όμως σήμερα ο ρόλος της τέχνης, όταν θα έπρεπε να ανυψώνει το επίπεδο της Ελλάδας ή του κόσμου γενικότερα;

- Πρέπει να δούμε πρώτα πού οφείλεται η καθοδική πορεία της τέχνης και του ανθρώπου γενικότερα για να ξέρει μετά πώς να το διορθώσει.

Αυτή η πτώση του επιπέδου είναι παγκόσμια χωρίς να φαίνεται τόσο στις προηγμένες χώρες όσο σε εμάς. Αν και έχουμε μία ιστορία τόσων χιλιάδων ετών, το θέμα δεν είναι τι κάνουν οι πρόγονοι, αλλά οι απόγονοι. Ο βίος μας είναι ουσιαστικά 170 ετών. Τα άλλα κράτη (Γερμανία, Αγγλία, Ιταλία, Γαλλία κ.α.) είχαν προλάβει και είχαν καταθέσει στην τράπεζα του πνεύματος και ζούσαν με τους τόκους.

- Μήπως είναι μόνο φαινομενικές οι καταθέσεις;

- Όχι δεν είναι, γιατί εξακολουθούν να συντηρούνται τα κράτη αυτά από τούς τόκους των καταθέσεών τους. Η Ελλάδα τρώει το κεφάλαιο και το κεφάλαιο είναι το κεφάλι της τελικά. Έπειτα μας χάλασε και η ιδιωτική τηλεόραση. Γιατί λέω ιδιωτική; Γιατί ευτυχώς η κρατική δεν έχει τα μέσα να εκπορνευθεί τόσο πολύ πνευματικά! Καμιά φορά ανοίγω και παρακολουθώ για να έχω όπλα. Παρακολουθώ τηλεόραση και ακούω να ρωτάνε τόσο ηλίθια πράγματα.

Έπειτα, τι προβάλλεται από μουσική; Προβάλλεται το λαϊκό τραγούδι. Του βγάζω το καπέλο, καλά κάνει και υπάρχει. Αλλά η ελληνική μουσική δεν είναι μόνο αυτό. Υπάρχει συμφωνική μουσική, τα έργα των Καλομοίρη, Πετρίδη και των υπολοίπων που πέρασαν. Όταν πεθαίνει ένας λαϊκός σηκώνονται και πηγαίνουν πρωθυπουργοί, βουλευτές και οι εφημερίδες γράφουν ότι πέθανε ο "Μπαχ της Ελλάδας"... Και αυτό γίνεται για ψηφοθηρία. Σηκώνεται ο Μίκης Θεοδωράκης και τραγουδάει στην εκκλησία την ώρα της κηδείας του Τσιτσάνη το "Συννεφιασμένη Κυριακή". Δηλαδή χρησιμοποιούμε τη μουσική για την πολιτική και την πολιτική για τη μουσική. Δεν είναι ότι επιτίθεμαι στο Μίκη, αλλά γενικά όπου εμφανίζονται τέτοια φαινόμενα είναι απαράδεκτα.

- Όπως όμως λέγεται, δεν θα έπρεπε οι διανοούμενοι να ανασύρουν τον άνθρωπο από το πνευματικό τέλμα; Και ρωτάω αυτό γιατί, αν παρατηρήσει κανείς την απουσία διανοούμενων, μπορεί να οδηγηθεί στο συμπέρασμα ότι ίσως δεν υπάρχει πλέον διανόηση, δεν υπάρχει τέχνη.

- Είναι ακριβώς αυτό το ερώτημα, αν μας εγκαταλείπουν οι τέχνες. Ασφαλώς και υπάρχει τέχνη σήμερα, μόνο που ο καθένας αρνείται να βαδίσει στα χνάρια του προηγούμενου. Ο 20ος αιώνας είχε πάρα πολλά μουσικά κινήματα, γιατί όταν είναι πολλά θα πει ότι δεν υπάρχει το ένα. Δηλαδή, ζητάει το ένα να αντικαταστήσει το άλλο, γιατί δεν επέδρασε στο κυρίως σώμα της μουσικής που είναι ο αποδέκτης, το κοινό.

Όταν κάποτε ρώτησαν έναν μεγάλο Γάλλο μουσικό πού βαδίζει η τέχνη, αυτός απάντησε: "Μην ανησυχείτε, η τέχνη βαδίζει εκεί που θα την οδηγήσει η μέλλουσα μεγαλοφυϊα".

- Δεν είναι θετική αυτή η πολυφωνία, η σχεδόν ταυτόχρονη εμφάνιση πολλών κινημάτων;

- Δεν είναι ταυτόχρονη. Το ένα κίνημα είναι μετά το άλλο με αποτέλεσμα όταν βγαίνει το καινούριο να παραμερίζει το προηγούμενο. Δέχομαι ότι υπάρχει η ανάγκη να ανανεώνεται το καθετί. Αν πάρουμε για παράδειγμα τη γλώσσα μας από τα χρόνια του Ομήρου ως σήμερα και παρατηρήσουμε τις διαβαθμίσεις της είναι ολοφάνερη η εξέλιξη. Όπου επενέβησαν φιλόλογοι την κατέστρεψαν ή την έκαναν πλαστή. Τι γίνεται όμως σήμερα; Η τέχνη έχει ξαναγίνει εύκολη. Δεν υπάρχει Έλληνας που να ξέρει ανάγνωση και γραφή και να μη γράφει ποιήματα. Υπάρχει δε τέτοια πανομοιοτυπική διάθεση, ώστε δεν μιλάμε για ποίηση, αλλά για διαποίηση. Το θέμα είναι πως μαζί με τα ξερά καίγονται και τα χλωρά, με αποτέλεσμα να χάνονται και οι αξιόλογοι.

Στη μουσική για παράδειγμα υπάρχουν έργα, τα οποία μοιάζουν με τα πυροτεχνήματα με μία διαφορά: τα πυροτεχνήματα καίγονται κατά τη μοναδική τους εκτέλεση, παρουσιάζουν και μία αισθητική, ενώ τα άλλα παρουσιάζουν το τίποτα. Και λέω "καίγονται", ακριβώς επειδή δεν επαναλαμβάνονται.

- Τι μπορεί να αλλάξει όμως; Μπορείς να εξαναγκάσεις μία νοικοκυρά, για παράδειγμα, να παρακολουθήσει αντί για την Κορομηλά μία όπερα;

- Όχι, γιατί μόνο η ίδια θα μπορούσε να υποχρεώσει τον εαυτό της αν υπήρχε Παιδεία. Την ευθύνη την έχουν τα σχολεία και το γενικότερο πνευματικό επίπεδο του τόπου. Δικαίωμά της να κάνει ό,τι θέλει. Δεν φταίει αυτή που δεν έχει προετοιμαστεί κατάλληλα. Πάντοτε οι κυβερνήσεις δίνουν τα αποφάγια στο Υπουργείο Παιδείας. Επίσης κάθε υπουργείο καταργεί το προηγούμενο σύστημα. Γίνεται Παιδεία όμως, αν δεν υπάρχει συνέχεια;

- Κλείνοντας, θα ήθελα να σας ρωτήσω αν αισθάνεστε πικραμένος ή απογοητευμένος από την Πολιτεία;

- Προσωπικά, όχι. Ως πολίτης, ναι. Ό,τι έγινε, έγινε με την προσπάθειά μου και αυτό μου αρκεί. Δεν έχω περαιτέρω αξιώσεις. Αποδίδω φταιξίματα μόνο στον εαυτό μου. Μακάρι να το έκανε ο καθένας. Καθένας ορίζει τη μοίρα του και το μέλλον του. Είναι υπεύθυνος για αυτά που θα πάθει ή έπαθε, καθώς και για αυτά που θα πετύχει.

- Σας ευχαριστούμε πολύ.

- Εγώ σας ευχαριστώ, γιατί εσείς, η νεολαία, αποτελείτε παρηγοριά και επιτρέπετε σε εμάς τους αρχαιότερους, για να μην πω τελείως αρχαίους, να λέμε ότι οι νέοι θα πάρετε τη σκυτάλη και θα πάτε μπροστά.

επιμέλεια: Αντώνης Κουκουριτάκης