Μόλις πριν λίγο καιρό βγήκε για μια ακόμη φορά η απόφαση για την κατεδάφιση των ιστορικών προσφυγικών κατοικιών. Όλοι τις γνωρίζουμε λίγο πολύ εξωτερικά, και ίσως η γνώμη που έχετε σχηματίσει να είναι αρνητική.

Αναρωτιέστε γιατί είναι σε αυτήν την άθλια κατάσταση. Γιατί η πολιτεία διατείνεται ότι δεν ανήκουν στην πολιτιστική κληρονομιά μας και επιβουλεύεται το οικόπεδο, ενώ εκεί κατοικούν ακόμη οι απόγονοι και αγγελιοφόροι της μικρασιατικής καταστροφής, που στεγάστηκαν σε αυτά τα πρωτοποριακά για την εποχή τους κτίρια. Από πολύ νωρίς, μέσα στη δεκαετία του ’70, όταν πια αυξήθηκε ραγδαία η αξία της περιοχής, άρχισε ο πόλεμος νεύρων ενάντια στους κατοίκους: κατεδάφιση. Όσο ο χρόνος περνούσε, τόσο αυξανόταν η πίεση. Οι κάτοικοι, αναμένοντας την περιβόητη κατεδάφιση, άρχισαν να αδιαφορούν για τον περιβάλλοντα χώρο των κτιρίων, αφού θεωρούσαν οτι είναι χαμένο παιχνίδι. Και έτσι δημιουργήθηκε αυτό που εμείς βλέπουμε σήμερα, η "εικόνα εγκατάλειψης".

Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί οτι αυτά τα κτίρια είναι προστατευόμενα από την UNESCO, αφού χαρακτηρίζονται "σύνολα οικοδομημάτων με ιδιαίτερη ιστορική και καλλιτεχνική αξία" και αποτελούν κομμάτι της πολιτιστικής ταυτότητας του τόπου μας. Περπατείστε γύρω τους, δείτε τα σημάδια από τις σφαίρες του εμφυλίου, ταξιδέψτε στο χρόνο και αισθανθείτε τους πρώτους κατοίκους, που κάθονταν στους ενδιάμεσους πεζοδρόμους και διηγούνταν ιστορίες από τη μακρινή πατρίδα, στοιχειωμένες από την απώλεια.

Δεν χρειάζεται να πάμε μακριά. Σημερινοί πρόσφυγες έχουν βρεί στέγη σε αυτές τις εξαιρετικής αντοχής κατοικίες. Ο σεισμός της 7ης Σεπτεμβρίου 1999 άφησε ανέγγιχτα αυτά τα κτίρια του ’30, ενώ σύγχρονες "υπερπολυτελείς" πολυκατοικίες ρηγματώθηκαν. Η ποιότητα του χώρου τους είναι εκπληκτική για κοινωνική κατοικία. Σπάνιες αρετές για διαμέρισμα, όπως η διαμπερότητα και ο φυσικός φωτισμός καθ’όλη τη διάρκεια της ημέρας απο διαφορετικά ανοίγματα, καθώς επίσης και η έννοια της γειτονιάς, ξεχασμένη πια στη σύγχρονη πόλη, δημιουργούν ένα συγκρότημα μέσα στο κέντρο όπου ο χρόνος έχει σταματήσει (αυτή δεν είναι άλλωστε και η έννοια της αξίας ενός μνημείου; Η υποβολή μέσω των αισθήσεων και της νόησης γεγονότων του παρελθόντος;).

Τα προσφυγικά δεν πρέπει να κατεδαφιστούν. Είναι λυπηρό το γεγονός οτι δεν σεβόμαστε το παρελθόν μας, το αγνοούμε και προχωράμε, να πάμε που; Πότε θα συνειδητοποιήσουμε πόσο μεγάλη σημασία έχουν τα νεότερα αρχιτεκτονικά έργα, και με πόση αξιοπρέπεια μπορούν να σταθούν πλάι στα αντίστοιχα ξένα; Αφενός γκρινιάζουμε για την κατάσταση της Αθήνας, την έλλειψη πρασίνου, τις ανοίκειες αστικές πολυκατοικίες. Αποκαλούμε την Αθήνα "τσιμεντούπολη" αλλά τελικά εμείς οι ίδιοι είμαστε που θυσιάσαμε τα λαικά, νεοκλασσικά και μοντέρνα κτίσματα χάριν του κέρδους.

Γιατί πρέπει να ξεχάσουμε, και να θυσιάσουμε αυτό το ζωντανό μνημείο, μετατρέποντάς το σε χώρο στάθμευσης και κτίριο γραφείων; Μια ανάπλαση των πεζοδρόμων θα μπορούσε να μετατρέψει τα ισόγεια ακόμη και σε κερδοφόρες επιχειρήσεις, διατηρώντας τις κατοικίες. Ας δούμε περιπτώσεις ανάπλασης όπως στο Γκάζι, στου Ψυρρή και αλλού, όπου μεταμορφώθηκαν χώροι φαινομενικά εγκαταλελειμένοι. Η επαναχρησιμοποίηση του γηπέδου της λεωφόρου Αλεξάνδρας είναι ένας ακόμη λόγος για να δημιουργηθούν μικρής κλίμακας μαγαζιά. Γιατί δεν ισχύει και εδώ η ίδια πολιτική;

Σημ: Η φωτογραφία είναι από την εκδήλωση υπό μορφή ανοιχτής συζήτησης που έγινε τον Ιούνιο του 2000 στα προσφυγικά της λ. Αλεξάνδρας (σημ. αρχιτέκτονες των οποίων ήταν οι Κ. Λάσκαρης και Δ. Κυριακός). Τα τελευταία 3 χρόνια τουλάχιστον, δίδεται θέμα στην αρχιτεκτονική σχολή ΕΜΠ, ώστε να βρεθούν προτάσεις ανάπλασης και αξιοποίησης του χώρου αποφεύγοντας την κατεδάφιση. Τελευταία μάλιστα δίνεται βάρος στον οικονομικό παράγοντα, ώστε να ενδιαφερθούν ιδιώτες για την ανάληψη του έργου, σχετικά πάντα με κάθε πρόταση.

Μ Π ΦΟΙΤΗΤΗΣ-ΣΠΟΥΔΑΣΤΗΣ (αρχιτεκτονική) Άλλα άρθρα της